Het “Therapeutisch Magistraal Formularium”, uitgegeven onder de verantwoordelijkheid van het Federaal Agentschap
voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG), beschrijft o.a.
een aantal gevalideerde magistrale bereidingen in verband met de dermatologie
(www.tmf-ftm.be).
Plaatsbepaling
Voor een aantal huidziekten is de etiologie niet goed bekend
en is een etiologische behandeling dus niet mogelijk.
Verschillende huidaandoeningen (alopecia, maculopapuleuze huiduitslag,
urticaria, eczeem, fotodermatitis, polymorf exsudatief erytheem en
toxische epidermale necrolyse) kunnen ongewenste effecten zijn van
een medicamenteuze behandeling. De geneesmiddelen die huiduitslag
kunnen veroorzaken, zijn antibiotica, amiodaron, carbamazepine, fenothiazinen,
methotrexaat, thyreostatica, NSAID’s, chloorthiazide, β-blokkers,
fluconazol, ACE-inhibitoren, calciumantagonisten, bromocriptine. Zie
ook Folia mei 2021.
De keuze van het vehiculum en van de hulpstoffen kan de gewenste
en ongewenste effecten in belangrijke mate beïnvloeden.
Een hydrofobe zalf (bv. witte vaseline) wordt in de galeniek
beschouwd als meest geschikte vehiculum ter behandeling van gelichenificeerde
of hyperkeratotische dermatosen, maar dergelijke zalven voelen vet
aan.
Een hydrofiele crème (bv. cetomacrogolcrème) wordt in de galeniek
beschouwd als meest geschikte vehiculum voor de behandeling van acute
en subacute dermatosen. Aan deze crèmes moeten echter bewaarmiddelen
toegevoegd worden, die sensibiliserend kunnen werken. Men dient daarom
de allergieën van de patiënt na te gaan voordat die bereidingen worden
gebruikt.
Hydrofiele gels (bv. carbomeergel) zijn nuttig voor de behandeling
van dermatosen ter hoogte van de behaarde hoofdhuid en andere behaarde
lichaamszones, en wanneer een niet-vette basis gewenst is. Deze gels
bevatten vaak alcohol en propyleenglycol die irritatie en een branderig
gevoel kunnen veroorzaken wanneer ze worden toegepast op een huiderosie
of fissuur.
Waterige oplossingen hebben een drogend en afkoelend effect.
Ze zijn nuttig bij bulleuze of vesiculeuze dermatosen, bij dermatosen
ter hoogte van behaarde lichaamszones en bij maceratie (verweking)
in de huidplooien.
Hydroalcoholische oplossingen hebben bij een intacte huid hetzelfde
effect als de waterige oplossingen; bij beschadigde hoornlaag van
de epidermis kunnen hydroalcoholische oplossingen acute pijn veroorzaken.
Suspensies en emulsies hebben over het algemeen dezelfde indicaties
als oplossingen. Emulsies vormen een zeer dunne lipidenfilm. De partikeltjes
in de suspensie kunnen agglomeraten vormen met de huidsecreties en
zijn daarom niet aangewezen bij nattende dermatosen.
Ongewenste effecten
Allergische reacties, vooral allergische contactdermatitis (eczeem),
zijn mogelijk voor vrijwel elke stof die op de huid aangebracht wordt,
met dikwijls kruisovergevoeligheid tussen chemisch verwante substanties.
Allergische reacties treden niet alleen op tegenover actieve bestanddelen,
maar ook tegenover hulpstoffen zoals het vehiculum, bewaarmiddelen
of aromatische bestanddelen (parfums). Dit brengt mee dat niet alle
preparaten die eenzelfde actief bestanddeel bevatten, even goed verdragen
worden.
Huidirritatie en irritatiedermatitis.
Theoretisch zijn de systemische ongewenste effecten bij lokale
toediening dezelfde als bij systemische toediening. Aangezien de hoeveelheid
die de algemene circulatie bereikt meestal zeer laag is, is het risico
van systemische reacties zeer klein, behalve in geval van uitgebreide
en/of langdurige behandeling met, in het bijzonder, sterke corticosteroïden
of topische immunomodulatoren. Het risico op systemische ongewenste
effecten is groter bij applicatie op beschadigde huid of onder een
occlusief verband.
15.1.Anti-infectieuze middelen
15.2.Corticosteroïden
15.3.Pruritus
15.4.Eczeem
15.5.Middelen bij traumata en veneuze aandoeningen
15.6.Acne
15.7.Rosacea
15.8.Psoriasis
15.9.Keratolytica
15.10.Enzymen
15.11.Beschermende middelen
15.12.Immunomodulatoren
15.13.Diverse middelen in de dermatologie
Plaatsbepaling
Het droog extract van Camellia sinensis is geïndiceerd
(SKP) bij de behandeling van condylomata acuminata. De werkzaamheid
is bewezen in enkele gecontroleerde studies. Bij gebrek aan rechtstreekse
vergelijking is het niet mogelijk om te bepalen of de risico-batenanalyse
van het extract gunstiger is dan die van de andere behandelingen die
bij deze indicatie worden gebruikt. De applicatie kan lokale reacties
uitlokken. Het mag niet gebruikt worden bij
leverfunctiestoornissen of bij onderdrukte immuniteit. Het product kan het rubber van condooms en pessaria
aantasten.
Capsaïcine in hoge concentraties heeft als indicatie in de SKP
neuropathische pijn van niet-diabetische oorsprong. Ongewenste effecten zijn roodheid en brandende of stekende pijn
ter hoogte van de applicatieplaats.
Chloormethine is een bifunctioneel alkylerend middel uit de
groep van stikstofmosterdanalogen. Het heeft als indicatie in de SKP
de topische behandeling van cutaan T-cellymfoom, type mycosis fungoides.
Eflornithine wordt voorgesteld voor de behandeling van hirsutisme
in het gelaat bij de vrouw. Huidreacties (vooral irritatie) zijn frequent.
Finasteride voor aanwending op de huidcutaan gebruik heeft als
indicatie in de SKP de behandeling van androgenetische alopecia bij
mannen.
Fluorouracil heeft als indicatie in de SKP de behandeling van
actinische keratosen, van de ziekte van Bowen en soms van condylomata acuminata. De applicatie veroorzaakt irritatie en huiderosie.
Doorheen een geïrriteerde huid kan resorptie optreden. Allergische
contactdermatitis is mogelijk.
5-aminolevulinederivaten hebben als indicatie in de SKP de behandeling
van bepaalde actinische keratosen, in associatie met lichtbestraling.
De gegevens suggereren dat deze associatie zeer doeltreffend is voor
de behandeling van actinische keratosen. Ze
wordt ook gebruikt voor de behandeling van bepaalde basaalcelcarcinomen
(fotodynamische therapie, PDT); lokale fototoxiciteit
is frequent, en allergische contactdermatitis is mogelijk.
Glycopyrronium wordt voorgesteld voor de lokale behandeling
van ernstige primaire axillaire hyperhidrose bij volwassenen. Het
kan anticholinerge ongewenste effecten geven [zie Folia mei 2024].
Minoxidil voor lokale toepassing wordt volgens de SKP voorgesteld
voor de behandeling van alopecia androgenetica, op basis van
beperkte gegevens. Allergische contactdermatitis is mogelijk. Systemische ongewenste effecten zoals hypotensie
en tachycardie werden gerapporteerd. Magistrale bereidingen op basis
van minoxidil blijven niet lang stabiel.
Tirbanibuline heeft als indicatie in de SKP de behandeling van
actinische keratose in het gezicht of op de hoofdhuidu. Voorbijgaande lokale reacties komen vaak voor.
Contra-indicaties
Finasteride: contact met vrouwen die (kunnen) zwanger zijn.
Methylaminolevulinaat: bepaalde types basaalcelcarcinoom; overgevoeligheid
voor pinda of soja.
Minoxidil: feochromocytoom.
Fluorouracil: zwangerschap.
Ongewenste effecten
Finasteride: pruritus en erytheem op de hoofdhuid; systemische
ongewenste effecten zijn mogelijk (seksuele stoornissen, suïcidale
ideaties, depressieve stoornissen en angst).
Voor de meeste lokaal toegepaste geneesmiddelen is de kans op
problemen tijdens de zwangerschap en de periode van borstvoeding klein
wegens de lage systemische concentratie. Er wordt bij standaard gebruik
(indicatie en dosis) geen negatief effect op de zwangerschap of het
ongeboren kind verwacht.
Finasteride gebruik is gecontra-indiceerd tijdens zwangerschap
van de partner. Vrouwen die mogelijk zwanger zijn mogen niet in contact
komen met het product.
Fluorouracil is gecontra-indiceerd tijdens de zwangerschap
en bij borstvoeding omdat dit preparaat op grond van zijn werkingsmechanisme
als teratogeen wordt beschouwd. De resorptie van dit middel op intacte
huid is 10 %, maar verhoogt aanzienlijk bij toepassing op beschadigde
huid.
Camellia sinensis, capsaïcine, chloormethine, deoxycholzuur,
eflornithine, methylaminolevulinaat, minoxidil en tirbanibuline: het
is niet mogelijk om een uitspraak te doen over de veiligheid van gebruik
van deze preparaten van Camellia sinensis, capsaïcine, deoxycholzuur,
eflornithine, methylaminovulinaat en minoxidil tijdens de zwangerschap
(geen of onvoldoende informatie beschikbaar).
Bijzondere voorzorgen
Contact met ogen, mucosa, beschadigde huid en open wonden vermijden.
Capsaïcine: accidentele blootstelling aan capsaïcine kan irritatie
veroorzaken van de ogen, de slijmvliezen, de luchtwegen en de huid,
bij patiënten en zorgverleners. De verbanden moeten worden aangebracht
door een professionele zorgverlener onder medisch toezicht, met nitril
handschoenen. Contact met de ogen, neus en mond moet worden vermeden,
een veiligheidsbril en masker worden aanbevolen bij het aanbrengen
en verwijderen van het verband. Het knippen (niet scheren) van het
haar in het betreffende gebied zorgt voor een betere hechting.
alle onderliggende titels openvouwenalle onderliggende titels samenvouwen